Oddvar Vignes: Eg har aldri møtt etterletne etter sjølvmord som angra på at dei spurte for mykje

Våren er pølser og brus, norske flag og blomstrande trær. Men midt i blant dei jublande folka går fleire av oss rundt med planar om å avslutta liva sine. Skal me prøve å gjera noko med det?

ODDVAR VIGNES, dagleg leiar og foredragshalder i Vignes grav Å spreng.

614 menneske valde å ta livet sitt i 2016 kan ein lese på Folkehelseinstituttet sine nettsider. 418 menn og 198 kvinner. Borte. Utan at det ser ut til å påverke innbyggjarane i kongeriket noko særleg. Det er noko med sjølvmord som gjer at det ikkje samlar massane. Nettet fløymer over av innsamlingsaksjonar for både det eine, og helst det andre. Men eg ser aldri nokon som smell i gong ein innsamlingsaksjon for Landsforeningen for etterlatte etter selvmord (LEVE) eller Kirkens S.O.S. på Facebooksida si.

Sjølvmord engasjerer ikkje før det plutseleg sprengjer opp døra til huset ditt og endrar alt du har kjært til eit svart hol av vondskap. Å joda, eg veit at det vert skrive om, det vert delt og likt. Eg opplever sjølv enormt med støtte og tilbakemeldingar når eg skriv eller snakkar om sjølvmord. Det er så bra at det finnast menn som tør å snakka om sjølvmord, seier kvinnene. For det er som regel kvinner som kjem og høyer på. Eller som gir tilbakemeldingar på det eg skriv. 

Menn vert sjeldan ståande igjen etter eit foredrag. Sjølv om eg har sett på dei heile foredraget. Eg har sett dei våte augo og dei knytte nevane. Eg kunne slått dei, og dei hadde hatt det betre. Dei veit at eg veit. Likevel ser dei ned i bakken og går forbi. 

Det er ikkje det at menn ikkje har kjensler. Menn har masse kjensler. Eg trur berre me ikkje alltid veit kva me skal gjere med dei. Kvinner har vore flinkare enn oss til å dosere dei ut. Me har samla dei opp, teke dei med på skogen og hogd ved til kjenslene var borte. 

Dei fleste eg kjenner er litt misunnelege på Lars Monsen, han som kan overleve 3 månadar i villmarka med ein binders og eit fiskesnøre. For ein mann. For ein mannemann. Tenk å vere slik som han. Men dei fleste norske menn er ikkje slik lenger. Dei fleste hadde hatt det kjekkare på fanget til Ole Torp, medan han las høgt frå boka si, ”Ord som får voksne menn til å gråte”, enn rundt leirbålet til Lars Monsen. 

Mannsrolla er i endring, mennene er i endring. Mogleg ligg feilen i at me ikkje har oppdaga at me ikkje treng å vera lik besteforeldregenerasjonen. Me kan snakke friare om oss sjølve, vonde kjensler er ikkje lenger noko me treng å skjula. 

418 menn tok livet sitt i 2016. 18 fleire enn året før. Det er meir enn eitt sjølvmord kvar einaste dag, heile året. Viss denne trenden fortset, vil ein norsk mann ta livet sitt i dag. Han hadde kanskje allereie bestemt seg før han stod opp, for at i dag , i dag er siste dagen. Han har kanskje laga frukost til familien. Smurt niste til ungane og sendt dei på skulebussen. Kyssa kona lett på kinnet på veg ut døra, og avtalt å kjøpa med seg middagsmat heim etter jobb. 

Hans einaste mål er å sleppe å komme heim igjen. Det lukkast han med. 

For nokre veker sidan var eg på eit foredrag med forfattar Agnar Kaarbø. Han siterte Jan. P. Syse. ”De gamle sjømenn styrte etter stjernene – ikke for å komme der, men for å holde stø kurs. 

Kanskje kan me ha som mål at det ikkje vaknar nokon i morgon som veit at dette er hans siste dag. Det er gjerne ikkje realistisk, men kva er gale med å ha det som eit utgangspunkt? Forholda ligg godt til rette for ei offensiv haldning til sjølvmord. I Rogaland, der eg kjem frå, er me heldige å ha politikarar som Marianne Chesak (AP) og Bent Høie (H), som har snakka høgt og tydeleg om at dei vil kjempe for å få ned sjølvmordstala. Me har nasjonale, frivillige organisasjonar som gjer ein kjempejobb, og eit helsevesen som stadig får ny kunnskap om sjølvmord. Men me som korkje styrer landet eller jobbar i helsevesenet, me kan og gjera noko. Me kan våga å bry oss. 

Ikkje ver redd for å spørja nokon om sjølvmord. Det er ikkje farleg. Men du må vere førebudd på å møta det meste av reaksjonar. Du kan bli skjelt ut og avvist av dei du spør. Men det kan og henda at nett den dagen du spurte, nett det sekundet, brast det for den du snakka med. 

Ein veit aldri kva ein møter på, men det betyr ikkje at ein ikkje skal prøve. Eg har til no ikkje møtt ein etterleten etter eit sjølvmord som har fortalt at det var ein ting dei verkeleg angra på: Dei spurte for mykje.

Trenger du noen å snakke med? Det er noen der som ønsker å hjelpe deg, og som kan gi deg råd i den situasjonen du er i.
Telefonnummer:
Mental Helse: 116 123
Røde Kors: 800 33 321
Kirkens SOS: 22 40 00 40​
Chat: https://www.soschat.no/